Asbestemming

Twee keer eerder schreef A.F.Th. van der Heijden een requiem-in-proza: De sandwich (1986) voor twee gestorven jeugdliefdes, en meer langs de omweg van de fictie, Weerborstels (Boekenweekgeschenk 1992) voor een verongelukte neef. Het derde, Asbestemming, wijdde hij aan zijn op 15 juni 1993 overleden vader. De titel is ontleend aan een formulier waarop de nabestaanden geacht worden in te vullen wat er met de as van de gecremeerde dode dient te gebeuren: bijzetting in urnengalerij of nis; verstrooiing boven de Noordzee, per schip dan wel per vliegtuig etc. Van der Heijden lijkt het op zich te hebben genomen zijn vaders as een bijzondere bestemming te geven met dit tegelijk ontluisterende en poëtische verslag van een leven en een sterven. Het boek kan zich zeer wel meten met een op muziek gezet requiem, verdriet, aanvaarding, woede, gelatenheid, onbegrip, vertroosting, opstandigheid wisselen elkaar contrastrijk en met veel tempoverandering af. Een citaat uit het motto, ontleend aan Richard Holmes: 'De zoon, hoe grof hij ook was, wilde zijn vader niet slaan, maar gaf de heer die aan de andere kant van hem zat, een klap en zei: "Sla hem de tafel rond, dan komt hij aanstonds bij mijn vader aan.' Zo gaat het ook in Asbestemming. De klap is onderweg, maar tussen de geheven hand van de zoon en de door de vader uiteindelijk te ontvangen oorvijg bevinden zich vele stadia, die een eerbied, ondanks alles verraden. Men zou ook kunnen zeggen: de muilpeer wordt schier eindeloos herhaald en gespiegeld, dat wil zeggen, geanalyseerd, eer hij alsnog doel treft, maar is daarmee dezelfde muilpeer niet meer. Zo mondt dit requiem uit in een apotheose even wreed als teder, een 'onthulling' die de schrijver zich een boek lang met pijnlijke zelfoverreding, ja met geweld lijkt te hebben moeten afdwingen.