De boekenbusiness

In 1961 kwam André Schiffrin als uitgever aan het hoofd te staan van Pantheon Books, de Amerikaanse uitgeverij van literaire grootheden als Günter Grass, Marguerite Duras en Simone de Beauvoir. Dertig jaar later nam hij ontslag omdat hij niet langer de verantwoordelijkheid kon dragen voor deze prachtige uitgeverij, die door het Grote Geld een richting was opgedrongen die het steeds moeilijker maakte boeken te publiceren die er echt toe doen. In De boekenbusiness laat hij zien hoe uitgeven en de boekencultuur sedert de jaren tachtig radicaal veranderd zijn en toont hij aan waarom uitgeven om direct financieel gewin niet alleen commercieel kortzichtig is, maar ook desastreuze gevolgen heeft voor de cultuur. In het nawoord schetst Laurens van Krevelen, oud-uitgever van uitgeverij Meulenhoff, vergelijkbare ontwikkelingen in het Nederlandse boekenvak. Hij laat zien hoe de dwang van de cijfers ook hier alle segmenten van de boekenmarkt heeft doordrongen. Daardoor worden eigenzinnige en kritische auteurs ontmoedigd, worden nieuwsgierige lezers die op zoek zijn naar experiment en vernieuwing vervreemd van de boekhandel, en wordt de pluriforme markt van het vrije woord, die het boekenvak altijd geweest is, steeds meer vervangen door een modieuze amusementsmarkt. Waarom is sinds de jaren tachtig het boekenvak in Amerika en Europa zo radicaal veranderd? Volgens André Schiffrin komt dat doordat uitgeverijen in handen zijn gekomen van concerns waarvoor een boek een product is zoals een pak zeep, een wasmachine, een ton staal. Deze bedrijven zijn uit op rendementsverhoging, met alle gevolgen van dien. De rol van uitgever is er overgenomen door marketingmanagers en controllers, met dito salarissen. De afdelingen verkoop en promotie bepalen of een boek wordt uitgegeven, en niet de redacteuren. De zogeheten interne subsidiëring – bestsellers financieren de uitgave van cultureel en maatschappelijk waardevolle boeken die hun geld niet onmiddellijk of nauwelijks opbrengen – is afgeschaft, íéder boek moet winst opleveren. Zo worden steeds meer inwisselbare boeken uitgegeven en heerst in de boekhandel de middelmaat. Het bijzondere, originele en ‘andere’ boek komt steeds minder aan bod – een enorme verschraling van het maatschappelijke en culturele kapitaal. Toen Schiffrin na zijn vertrek bij Pantheon Books begin jaren negentig de zelfstandige uitgeverij The New Press begon, bewees hij niettemin dat het klassieke uitgeven, waar auteur en boek centraal staan, nog altijd mogelijk is. Het is economisch verantwoord en kan zich met schitterende culturele resultaten onderscheiden van de inwisselbare middelmaat waar de grote concerns op mikken.