De mist van de geschiedenis

In korte tijd is herinneren een sleutelbegrip geworden in onze omgang met het verleden. In het alledaagse spraakgebruik neemt het woord ‘herinnering’ bijna ongemerkt de plaats in van ‘geschiedenis’, en in het voetspoor volgt ook ‘vergeten’. Welke vormen neemt deze ontwikkeling aan en wat betekent dat? Er zijn grofweg twee manieren om over herinneren te denken. Neurofysiologie en psychologie richten zich op de individuele persoon, terwijl de cultuurgeschiedenis de herinneringscultuur van mensen als sociale wezens, van groepen en van samenlevingen blootlegt. Beide benaderingen analyseren echter de manier waarop mensen met het verleden omgaan en er zin aan geven als een vorm van geschiedenis die op hen persoonlijk betrokken is. Daartoe werken ze met begrippen als ‘geheugen’ en ‘trauma’, ‘toe-eigening’ en ‘identiteit’. Geschiedenis is verleden dat in het spel van herinneren en vergeten door ieder van ons wordt toegeëigend. De mist van de geschiedenis neemt de cultuurhistorische dimensie van het herinneringsproces in het vizier, met drie actuele aspecten ervan als leidraad: de relatie tussen herinneren en vergeten, plaatsen van herinnering als vorm van erfgoed en de rol van religie in de herinneringscultuur. Willem Frijhoff is emeritus hoogleraar Geschiedenis van de Nieuwe Tijd aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar op de Erasmuswisselleerstoel vanwege de G.Ph. Verhagen- Stichting aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.