Ere wie ere toekomt

Over ontstaan en vroege ontwikkeling van de Latijnse liturgie
Ere wie ere toekomt

De Latijnse christelijke liturgie heeft haar oorsprong allereerst te danken aan de joodse gebedspraktijk. In de eerste joods-christelijke gemeenten ontstond een bepaalde wijze van gemeentegebed, die ook in de Grieks-sprekende joodse wereld en vandaar bij de van oorsprong heidense gemeenten ingang vond. De joodse oorsprong liet zich steeds geleden, ook bij de Latijn-sprekende nieuwe kerken, die zich in het Westen vanaf de derde eeuw steeds meer profileerden tegenover hun Grieks-sprekende voorgangers. De details van de overgang van Grieks naar Latijn ontgaan ons, maar we beschikken wel over enkele aanwijzingen, met name vanaf halverwege de derde eeuw. Bij Cyprianus van Carthago in Romeins Noord-Afrika tekent zich de overgang af, en vanaf ongeveer 300 is een eerste serie Latijnse gebedsteksten bewaard in de vorm van voorbeden voor de dienst van Goede Vrijdag in Rome.

In de vierde eeuw wordt het Latijn in het Westen steeds meer de taal van het openbare gebed. Er ontwikkelen zich verschillende liturgievormen. In Noord-Afrika, Rome, Milaan, het Iberisch schiereiland en Gallië. Maar tenslotte werd de vorm die in Rome gepraktiseerd werd de vorm van de hele westerse kerk, en deze heeft zich met aanpassingen tot op de dag van vandaag als officiële gebedsvorm gehandhaafd.

In Ere wie ere toekomt wordt deze ontwikkeling, voor de eerste keer in het Nederlands taalgebied, uitvoerig en inzichtelijk uiteengezet. Behalve voor historische en theologische aspecten heeft de auteur ook aandacht voor de structuur van de liturgie en voor de stilistische vorm van de gebeden.

Dr. A.AR. Bastiaensen c.m. was docent voor oud-christelijk Latijn aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Van zijn hand zijn uitgaven en commentaren van oudchristelijke martelaarsacten en heiligenlevens (Cyprianus, Ambrosius en Augustinus) verschenen, en veel specialistische studies over oudchristelijke Latijnse teksten.