Gedachten op papier

Terwijl Rembrandt nog geboren moest worden, verbleef in Leiden een tekenaar van uitzonderlijk talent: Jacques de Gheyn II (Antwerpen 1565 - Den Haag 1625). De Gheyn maakte de eerste bloeitijd van de Leidse Universiteit, vanaf 1575, persoonlijk mee. Hij raakte bevriend met Carolus Clusius, oprichter van de Hortus, en de nog jonge Hugo de Groot. Met zijn prachtige tekeningen stond De Gheyn aan het begin van de Gouden Eeuw. "In de praktijk van het kunsthistorische onderzoek blijkt de wereld die de kunstenaar met zijn eigen middelen creëert, even rijk en complex te zijn als de wereld om de kunstwerken heen." De Gheyn, 1600, Leiden. Als scheppend kunstenaar was Jacques de Gheyn even veelzijdig als onnavolgbaar. Het ene moment maakte hij natuurgetrouwe tekeningen van dieren en bloemen, het volgende moment schoof Jacques de werelden van de natuur en de fantasie ineen met spookachtige wezens als in de beroemde tekening: Voorbereiding op de heksensabbath. Al tekenend onderzocht De Gheyn de veranderlijkheid van de natuur en de "redenen der Const". Zo liet De Gheyn temidden van wetenschappers zijn eigen stem horen. Gert Jan van der Sman is als hoogleraar verbonden aan de Universiteit Leiden, met expertise op het gebied van kunstgeschiedenis, geschiedenis van de teken- en prentkunst, en is als onderzoeker verbonden aan het Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut te Florence.