Kapelmeester van Auschwitz

Daar ik lange tijd deel uitmaakte van het orkest in Auschwitz II en er gedurende een bepaalde periode de dirigent van was, beschouw ik het als mijn plicht dit onwerkelijke hoofdstuk in de geschiedenis van de muziek te vertellen en in een bepaald opzicht te herdenken, want door een beroepshistoricus in deze tak van kunst zal het waarschijnlijk wel niet gedaan worden.  Na terugkeer uit het concentratiekamp Auschwitz schreef de Pools-Joodse componist Szymon Laks dit boek, dat in 1948 in het Frans verscheen. Voor de uitgave in het Pools kreeg hij van het Poolse ministerie van Cultuur geen toestemming, omdat de Duitsers er te menselijk in zouden worden voorgesteld. Pas in 1979 kwam er een Poolse uitgave, op kosten van de auteur in Londen gepubliceerd. Na zijn dood, in 1983, verschenen er, dankzij zijn zoon André, vertalingen van het boek, eerst in het Engels, daarna in het Duits en, in 1991, in het Nederlands. Deze editie is een bijgewerkte versie van die vertaling, die tevens is aangevuld met een uitvoerig nawoord van André Laks. Laks beschrijft gedetailleerd, met scherp menselijk inzicht en met integere distantie zijn rol bij het arrangeren en uitvoeren van muziek in een omgeving die het bedrijven van elke vorm van kunst tartte. Zijn activiteit als violist en later als dirigent deden hem Auschwitz overleven maar plaatsen hem tevens voor een moreel dilemma. Hij werd op 2 mei 1945 bevrijd maar voor talloze anderen kwam die bevrijding te laat. Szymon Laks (Warschau 1901 – Parijs 1983) studeerde muziektheorie in Warschau. In 1926 kwam hij naar Parijs om verder te studeren en werd al gauw actief in de ‘Parijse School’, een groepering van jonge Oost-Europese componisten. In 1941 werd hij geïnterneerd en het jaar daarop naar Auschwitz gedeporteerd, waar hij dirigent werd van het orkest.