Om erger te voorkomen

In dit taboedoorbrekende boek dat met deze nieuwe editie haar achtste druk beleeft en eveneens in Duitse vertaling verscheen (1999), staat de vraag centraal hoe het mogelijk is geweest dat juist uit Nederland zo veel joodse mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog naar de Duitse vernietigingskampen afgevoerd zijn. Cruciaal daarbij is de vlucht van koningin Wilhelmina naar Engeland geweest, met in haar voetsporen het kabinet, zodat de regeringszetel buiten Nederlands grondgebied kwam te liggen. Hierdoor was de bezetter gehouden het aanvankelijk ingestelde, niet antisemitische militaire gezag, volgens landoorlogreglement , te vervangen door een Duits civiel gezag met vier felle antisemieten aan de top, waarnaar de leidende Nederlandse elites zich hadden te schikken en schikten. Hoeveel stof dit boek ook doet opwaaien, Nanda van der Zee toont met onomstotelijke bewijzen aan, die ze onder andere vond in het War Cabinet van Churchill, dat Wilhelmina’s vlucht en die van haar dochter, alsook een mogelijke vlucht voor haar oom, de ex-keizer van Duitsland, terdege was voorbereid door de Engelse ambassadeur. Dit gebeurde in een tijd, de herfst van 1939, toen er nog geen enkel zichtbaar oorlogswolkje van het ‘bevriende staatshoofd’ Hitler, aan de politiek neutrale Nederlandse hemel dreef. Uiteraard ontbreekt in deze studie een diepgaande analyse van de Joodse Raad niet, net zomin als de collaborerende rol van vele hogere ambtenaren, zoals die onder de secretarissen-generaal, de Hoge Raad, de politie en spoorwegen met alle verschrikkelijke consequenties voor het joodse volksdeel als gevolg. Aan het charmeoffensief ten gunste van haar restauratie waarvoor Wilhelmina de zender Radio Oranje gebruikte, is een aparte plaats ingeruimd, evenals aan het functioneren van de Parlementaire Enquête Commissie na de oorlog, die de handelwijze van het Koninklijk huis tijdens de Bezetting moest ontzien. Ook meer dan een halve eeuw na de Tweede Wereldoorlog blijft het lezen van dit boek een verontrustende ervaring, want de kern is universeel: de mythes die we tegen beter weten in, in stand proberen te houden, omdat de waarheid te beschamend is. Van der Zee’s bijdrage aan de ontmythologisering van het Wilhelminische barmhartigheidmago is verhelderend en pijnlijk. - NRC Handelsblad -