Oorlogslessen

Iedereen die in Nederland op school heeft gezeten, is opgegroeid met lessen over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de jodenvervolging. De oorlogsgeneratie die het zelf had meegemaakt wil de jeugd na 1945 bij de les houden en spoort aan tot herdenken en betrokkenheid. Oorlogslessen gaat over de lessen voor de jeugd; over hoop, bezorgdheid, verwachtingen, en wat ervan terechtkwam. Centraal staat de rol van ooggetuigen bij het doorgeven van kennis en inzicht aan jongeren in de klas, in lesboeken, en bij tentoonstellingen en herinneringsplaatsen. De mogelijkheid van een gesprek met de oorlogsgeneratie verdwijnt langzamerhand. Daarom is dit een goed moment om na te gaan wat zij zoal aan de jeugd hebben willen meegeven.

Oorlogslessen analyseert de ontwikkeling van een educatieve herinneringscultuur in Nederland, met oog voor internationale verbanden. Er blijkt een intense samenhang te zijn tussen oorlogslessen en nationale identiteit, trots en schaamte. In de loop van de jaren verschuift hierover de consensus, maar wat blijft zijn de bezorgdheid, de altijd weer goede bedoelingen en de soms merkwaardige initiatieven in deze naoorlogse geschiedenis. Er is meer ruimte gekomen voor emotie, en ook voor variatie tussen de officiële, nationale herdenkingen enerzijds, en de lokale herdenkingen en educatieve activiteiten anderzijds.

Dienke Hondius constateert enkele opmerkelijke onbedoelde gevolgen van deze ontwikkeling en ook inhoudelijke lacunes en dilemma’s, die leiden tot concrete suggesties voor oorloglessen in de nabije toekomst waarin uiteindelijk niemand de oorlog zelf nog meegemaakt zal hebben.

Dr. Dienke Hondius is universitair docent geschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam en medewerker van de Anne Frank Stichting. Ze publiceerde onder meer Terugkeer. Antisemitisme in Nederland rond de bevrijding (1990 en 1998), Gemengde huwelijken, gemengde gevoelens (1999) en Absent. Herinneringen aan het Joods Lyceum in Amsterdam, 1941-1943 (2001). Ze onderzoekt nu de herinneringen van omstanders aan de jodenvervolging en de Europese geschiedenis van het rassendenken.