Strijd tegen de stilte

Hoe komt het dat vrouwen in de Vaderlandse Herinnering nauwelijks voorkomen? Hebben ze geen geschiedenis of zijn de geschiedverhalen over hen vergeten? De marginalisering van vrouwen in de historische beeldvorming is voor een belangrijk deel veroorzaakt door de verwetenschappelijking van de geschiedbeoefening in de negentiende eeuw. Vrouwen hadden toen geen toegang tot universiteiten en academische genootschappen. Het historisch bedrijf werd opgebouwd door mannelijke historici die zich na 1890 als professionals presenteerden. Zij bezetten de machtscentra van dit bedrijf, bepaalden welk verleden onderzocht en beschreven moest worden en bewaakten de discipline-eisen van het vak. Langzaam maar zeker tekende het profiel van de beroepshistoricus zich af: een onpartijdige, professioneel opgeleide, enkelvoudige en mannelijk gedachte auteur die het hele verleden zo waarheidsgetrouw mogelijk doorgaf. 'De vrouw' vormde met haar intuïtie en fantasie de tegenpool van de rationele wetenschapper. Hoewel de relatieve 'Geschichtslosigkeit' van vrouwen met name door het professionaliseringsproces versterkt werd, slaagden zij er toch in door te dringen tot de geschiedwetenschap. In de eerste helft van de twintigste eeuw promoveerden ruim 80 historicae. Daarnaast had de eerste feministische golf een eigen omgang met het verleden in de vorm van geschiedschrijving, historische exposities en lieux de mémoire. Wat waren de effecten van deze toegang? Werden de stemmen van deze historicae en feministes gehoord en schreven zij meer over vaderlandse heldinnen? In haar meeslepende boek over Johanna Naber schetst Maria Grever een indringend beeld van deze strijd tegen de stilte. Grever vergelijkt Nabers geschiedschrijving met het werk van toonaangevende historici en de vrouwelijke gepromoveerden in de periode 1904-1948. Tevens analyseert zij Nabers rol in de historische productie van de eerste feministische golf. Als feministisch politica streed Naber voor een vergroting van de economische, politieke en culturele (ook wetenschappelijke) macht van vrouwen, waardoor zij letterlijk meer 'geschiedenis' konden maken. Haar vrienschappen en conflicten met Aletta Jacobs, Wilhelmina Drucker en Rosa Manus bieden een boeiend portret van de vrouwenbeweging. Als historica streefde Naber achteraf naar de maatschappelijke erkenning van vrouwen door hen consequent in haar geschiedverhalen op de voorgrond te plaatsen. Haar strijd om de macht over de beeldvorming toont ons de dominante opvattingen binnen de toenmalige geschiedwetenschap ten aanzien van vrouwen als voorwerp van studie, als lezeres en als historica.